cerkak kula

MBURU UCENG, KELANGAN DHELEG

Dening: Anis Cahyani

Esuk uthuk-uthuk Karno wus tangi. Adzan Subuh kumandang pratandha kudu nindakake kuwajiban. Sawise reresik awak ana ing kulah, banjur age-age nindakake shalat Subuh. Sanajan hawaning isuk kuwi adhem banget pating trecep krasa ning balung lan awak rasane kaku ananging salat lan dzikir marang Gusti ditindakake Karno kanthi tumemen. Sawise nindakake salat, age-age Karno nyruput teh anget kang wis dicawisake ana ing ndhuwur meja. Karo ngenteni kahanan dadi padhang, buntelan plastik isi mbako, cengkeh lan menyan diracik, dilinting banjur disulet, kemebul kukuse ngebaki pawon. Rasane kemepyar, awak dadi seger lan mripat ora ngantuk maneh.

“ Piye ya iki, anakku loro wis wayahe padha mbayar sekolah. Durung maneh utang kana kene sing durung taklunasi. Asil saka buruh macul namung sepira. Dhuh Gusti paringana sing kepenak wae uripku iki.”, ngono batine Karno karo ngrasakake enake rokok klembak menyan madu sing disulet mau.

Pakaryane Karno minangka buruh tani ana panggonane juragan Pak Sastro, asile ora sepira. Upah namung rolas ewu sing diasilake sedina ora nyukupi kebutuhan. Malah kepara tombok-tombok. Endi sing kanggo nempur, tuku sayur, tuku lawuh, sekolah anake, durung maneh yen ana wong lagi mantu, sunatan, lelayu, lan hajatan liyane, kudu nyumbang kana kene. Mula saben sarapan esuk, Karno namung trima karo segelas teh lan rokok sing dilinting dhewe.

“Biyuuung… aku budhal ya.”, pambengoke Karno marang bojone sing lagi asah-asah. Hawa adhem ora digubris. Pit dipedhal nrabas dalan sing isih remeng-remeng. Barang wis tekan sawah sing arep digarap, Karno ora krasa adhem maneh nanging gumanti kringet sing dleweran. Srengene wis mlethek ning sisih wetan. Kahanan dadi padhang jingglang. Dina iki Karno entuk pakaryan saka Pak Sastro nggarap sawah setengah hektar sing arep ditanduri pari. Ing kana kahanan wis rame kebak buruh-buruh liya sing wus siap arep padha macul. Karno uga age-age njupuk pacul lan nggarap sawah iku.

Panas sumelet ing siyang iku ora digubris. Kringete padha pating dleweran. Ananging Karno lan para buruh liyane tetep tumemen ngrampungake setralan sawahe Pak Sastro. Sawise pegaweyan mau pungkas, Karno lan buruh liyane padha budhal, nanging sadurunge mampir ana omahe Pak Sastro saperlu nampa upah saka buruh macul sedina iki.

“Iki upahmu, mas Karno.”, Pak Sastro ngulungake dhuwit sepuluh ewuan siji lan sewuan sing cacahe loro.

“Maturnuwun, Pak.”, ujare Karno karo nampani dhuwit mau.

“Dhuwit semono apa cukup mas kanggo nguripi anak lan bojomu?”, pitakone Pak Sastro.

“Nggih, dicekap-cekapaken kemawon, Pak.”, wangsulane Karno. “Nganu, Pak, sakjane kula dhateng wonten rumiki badhe ngampil arta kaliyan Pak Sastro kangge mbayar sekolah putra kula. Ngapunten saderengipun Pak, ingkang menika Pak Sastra saged mbiyantu kula napa mboten?” Pitakone Karno ndremimil, ora sranta.

“Piye ya, mas. Aku namung nyekel dhuwit kanggo upah para buruh iki tok e. Yen tak paringke njenengan ya buruh liyane ora entuk upah dina iki, ta?, wangsulane Pak Sastro.

“Oh nggih sampun, Pak. Maturnuwun lan ngapunten saderengipun. Kula pamit rumiyin. Assalamu’alaikum”, rupane Karno wektu iku dadi abang mbranang. Karno isin banget marang Pak Sastro. Niate Karno arep nyilih dhuwit telungatus ewu kanggo mbayar sekolah anake sesuk, amarga upah sing ditampa ora nyukupi. Kala wingi sore dheweke meruhi Pak Sastro lagi adol salah sijining sapine karo Pak Handoko, tanggane Karno. Paling ora dhuwit pitung yuta wis ana ning sak klambine amarga sapi sing didol iku kalebu jenising sapi bibit unggul. Nanging Karno arep nyilih dhuwit telungatus ewu kok ya ora dikei.

“Jan pelit tenan juraganku. Padahal aku iki wus limang taun buruh tani ning sawahe, mestine dhuwite kebak ning sak klambine, nanging aku arep nyilih dhuwit semono wae kok ya ora dikei tenan? Yen ora butuh mangan lan butuh urip wae aku wegah dadi buruh ning sawahe Pak Sastro.”, guneme Karno ning batin karo mlaku ninggalake omahe Pak Sastro.

Awak krasa lungkrah amarga dina iki Karno mulih namung nggawa dhuwit rolas ewu. Sirah krasa mumet, pikiran cunthel. Ning omah, mesti anak bojone wus ngenteni dheweke ngarep-arep nggawa dhuwit sing akeh.

“Kepiye iki? Anakku mesti bakal kuciwa yen aku ora nggawa dhuwit kanggo mbayar sekolah sesuk. Marni uga mesti bakal mencak-mencak karo aku.”, guneme Karno karo isih dremimil dhewe.

Sakmetune saka omahe Pak Sastro, Karno meruhi welasan sapi ning kandhang sandhing omah juragane. Karno banjur mesam-mesem. Dheweke wis nemokake cara ben bisa entuk dhuwit kanggo anak lan bojone. “Yen sapi iki bisa tak colong siji, sesuk anakku bisa mbayar sekolah, bojoku ora nggrundel maneh ning omah. Malahan aku bakal entuk dhuwit luwih-luwih. Ben wae iki bisa dadi pelajaran kanggo Pak Sastro sing pelite ora ketulungan iku.”, batine Karno.

Atine panas semromong meruhi welasan sapine Pak Sastro. “Sawahe hektaran, panenane ton-tonan, sapine welasan, aku wis limang taun buruh karo dheweke kok ya durung nate entuk komisi apa upah tambahan. Kandha yen arep nyilih wae ora dikei.”, guneme Karno karo ngematake sapi lan kandhange, golek cara kanggo nyolong sapine Pak Sastro. Karno ngothak-athik cara, mbudidaya kepriye carane bisa nggawa sapi iku lan bisa entuk dhuwit akeh.

Mulih saka omahe Pak Sastro, anak lan bojone wis ngenteni dheweke. Namung dhuwit rolas ewu sing dikekake marang bojone. Anake sing wis ngarep-arep yen bapake nggawa dhuwit akeh supaya sesuk bisa mbayar sekolah uga katon kuciwa. “Semene tok, Pak? Mau awan Bu Darmono wus nagih-nagih wae lho, Pak. Aku isin blanja ning kana maneh. Sesuk awake dhewe arep mangan apa? Bocah-bocah arep dipakani apa maneh? Beras ning lumbung wae wis entek guris, Pak.”, ujare Marni, bojone Karno. “Iya sesuk, aku entuk dhuwit akeh!!!”, wangsulane Karno nesu. Awak lungkrah, mulih tekan ngomah malah dikei semprotan saka bojone.

Isuk-isuk sing biasane Karno nyandhak pacul mangkat sawah, nanging dina iki ora. Sing dipikirke namung kepriye carane bisa njupuk sapine Pak Sastro. Nganti telung ndina Karno ora metu-metu. Bojone sing aruh-aruh malah disentak, diseneni. Anake sing siji uga ora gelem mangkat sekolah amarga wedi marang gurune, wis seminggu telat mbayar sekolah. Sirahe Karno krasa mumet banget, pikirane cunthel. Nanging ba’da maghrib dheweke girang gumuyu. Karno wus nemokake cara kanggo njupuk salah sijining sapine Pak Sastro. “Yen wengi iki sapine bisa dakcolong, sesuk isuk aku bakal entuk dhuwit. Anakku bisa sekolah maneh lan bojoku ora nggrundel maneh karo utang-utange. Dhuwit yutanan bisa kacekel ana ing tanganku! Ngono batine Karno ngotak-ati cara, kepiye ben bisa njupuk sapine Pak Sastro.

Mripate Karno isih kethap-kethip. Wektu kuwi wis jam rolas wengi. Bojo lan anak-anake wus turu ngleter. Saka adoh keprungu swara asu mbaung sing nambah nggegirisi kahanan wengi iku. Karno nyandhak sarung lan nganggo kethu kanggo nutupi sirahe. Hawa adhem wus ora digubris maneh. Lumangkahe  jungkat-jungkit metu saka omah tumuju omahe Pak Sastro. Omahe Pak Sastro iku manggon ana ing desa sandhinge.

Karna ndhekem ana ing grumbulan sesuketan, sawise kahanan dirasa aman lan yakin yen Pak Sastra wis turu, banjur nerusake jumangkahe tumuju kandhang sapi sing arep dakcolong iku. “Sida kecekel.”, ngono batine Karno karo alon-alon mbukak jiretan ning sagulune sapi. Nanging sajake sapi mau kaget, banjur mbengah-mbengah. Sapi mau malah nyepak dhadane Karno, banjur nekakake swara gumrebyak ing kandhang.

“Adhuh biyung, dhadaku.” Ujare Karno melu kaget. Pak Sastro sing keprungu swara sapi nyanhdang lan gumrebyak ning kandhang banjur tangi. Karno gragapan. Sapi wis bisa digiring metu saka kandhang lan pekarangan omahe Pak Sastro. Pak Sastro sing age-age metu lan niliki kandhange sing wis mbukak banjur bengok-bengok. “Maliiiiiing…..Maliiiiiing”

Tangga teparo padha tangi. Karno banjur mlayu ora itung lan ndhekem ana ing grumbul sesuketan sing peteng ndhedhet. Wong-wong padha tumuju ana ing swara pambengokan lan wis siaga nyekel gegaman kayata kayu gedhe, linggis, gandhem, malah uga ana sing nggawa bedhil. Ora ngerti-ngerti saka mburi sirahe Karno dituthuk nganggo awak bedhil. “Cur” getihe mencorot.

Lagi arep tangi karo sekarat lan nyekeli sirahe sing gubras getih, rambute wis dijambak dening salah sijining warga. Raine didengakake banjur “dhues” raine diamuk. Mripate biru menjoto lan pandelengane Karno wus kunang-kunang. “Iki malinge wus dakamuk”, pambengoke warga mau. Wong-wong padha tumuju ana ing grumbulan sesuketan mau. Maling dicekel, bag big bug, diantem, ditendhang! Malinge godres getih. Kethune banjur dibukak. “Eladalah…jebul kowe ta, Karno…Karno…”, ujare Pak Sastro. Ora sawetara suwe polisi teka lan Karno digawa nyang kantor polisi.

Bojo lan anak-anake sing nyumurupi nangis nggero-nggero. “Pakne…Pakne…Wis kesambet setan apa kowe iki Pak?”. Tangga teparo namung gedheg-gedheg. Ya iki sing diarani Jalma angkara mati murka, nemoni cilaka jalaran angkara murkane.